KISI-KISI DAN MATERI PTS UHB BAHASA JAWA KELAS 4 SEMESTER 2
Cerita rakyat
Sage
Sage merupakan jenis dongeng bertemakan kisah sejarah
tokoh yang memiliki keberanian, kepahlawanan, kesaktian, kebaikan maupun
keajaiban dari seseorang atau kaum tertentu. Biasanya sage dipercaya dengan
kuat benar terjadi di mata beberapa kalangan. Contoh cerita sage antara lain :
Timun mas, Candi Prambanan, Danau Toba, dll.
Fabel
Cerita fabel adalah cerita yang menggambarkan watak dan
budi manusia lewat tokoh hewan. Cerita ini umumnya merupakan salah satu dongeng
yang menarik perhatian anak-anak.
Legendha
Definisi Dan Pengertian Legenda adalah cerita rakyat yang
dianggap benar-benar terjadi yang ceritanya dihubungkan dengan tokoh sejarah,
telah dibumbui dengan keajaiban, kesaktian, dan keistimewaan tokohnya.
Mitos (Mite)
Ada beberapa pengertian mitos yang diungkapkan oleh para
sejarawan. Dari beberapa pengertian itu dapat disimpulkan bahwa :
Mitos adalah cerita prosa rakyat yang ditokohi para dewa
atau makhluk setengah dewa yang terjadi di dunia lain (kayangan) dan dianggap
benar – benar terjadi oleh empunya cerita atau penganutnya.
Contoh cerita rakyat bahasa jawa
BLEDHUG KUWU
Ing jamane Dewata Cengkar jumeneng nata, rakyate padha
sengsara amarga Senengane sang nata iku mangan daging manungsa. Mula saka kuwi
kabeh rakyate padha ninggalake negara kanggo golek slamet awake. Utamane para
wanita. Wis ora ana wanita siji-sijia ing kratone Prabu Dewata Cengkar. Mung
ana Siji kulawarga kang nduwe anak wadon jenenge Rara Cangkek. Bapake aran Kaki
Grenteng
Ana ing omahe Kaki Grenteng ana pitik jago kang bisa
ngendhog. Wujud endhoge beda lan ora netes nalika wis wayahe. Pitik jago iki
mapan ana ing jumbung dami.
Anane pitik mau njalari lumbung pari duweke Kaki Grenteng
ora tau kothong. Tansah wutuh ora kelong. Bab iki ndadekake Kaki lan Nyai
Grenteng sujana. Wong loro banjur mbongkar tumpukan pari. Dumadakan wong loro
mundur keweden. Ana ula gedhe banget kang bisa guneman. Dheweke ngomong yen kepengin
ketemu ibune yaiku Rara Cangkek.
Guwa Kreyo
Carita legendha Guwa Kreyo iku ora bisa dipisahake karo
legendha asal-usul jeneng Jatingaleh. Sawijine kelurahan ing ereng Gunung
Gombel, Kecamatan Candisari, Kutha Semarang Dhek biyen Sunan Kalijaga iku bisa
wawan pangandikan karo kewan lan wit-witan, malah ana uga wit-witan kang bisa
pindhah panggonane.
Manut legendha kayu jati kang bakal digunakake kanggo saka
guru Masjid Agung Demak iku tugelan saka kayu jati kang ana ing ereng Gunung
Gombel. Sing nggawe gumun yaiku nalika Sunan Kalijaga arep mundhut kayu iku,
pranyata wit jati iku wis ora ana.
Sunan Kalijaga banjur ngupadi menyang ngendi pindhahe wit
jati mau. Anggone ngupadi nganti tekan alas kang misuwur kanthi sebutan Guwa
Kreyo. Banjur papan asale wit jati iku diarani Jatingaleh kang tegese jati kang
pindhah.
Tembang Macapat
Tembang macapat adalah salah satu jenis kesusastraan Jawa
yang berupa lagu-lagu, yang ditulis dengan aturan-aturan tertentu (jumlah
baris, jumlah suku kata, atau bunyi akhir persajakannya), dan mengandung
pesan/pelajaran yang baik di dalamnya.
Pada zaman dahulu, tembang macapat digunakan untuk
menyampaikan pelajaran dari para sesepuh kepada para pemuda.
Tembang macapat termasuk tembang Jawa tradisional. Oleh
kerna itu, pembuatannya tidak bisa bebas, tetapi harus mengikuti
aturan-aturannya. Dalam pembuatannya, kita harus memperhatikan jumlah baris,
jumlah suku kata, dan memperhatikan bunyi sajak akhir tiap baris. Itulah yang
dinamakan dengan guru gatra, guru wilangan, dan guru lagu.
Ciri-ciri tembang macapat :
1. Terikat
dengan wewaton (guru), artinya terikat pedoman/kaidah/aturan (paugeran).
Paugeran guru dalam tembang macapat sebagai berikut:
- Guru gatra: banyaknya gatra/baris/larik pada tiap bait/pada
- Guru wilangan: banyaknya wanda/suku kata pada tiap gatra/baris
- Guru lagu: persajakan bunyi pada akhir gatra/baris
2. Menggunakan
bahasa Jawa baru, diselipi dengan bahasa Jawa kuna (kawi)
3. Berisi
tentang nasihat atau peringatan, kesusilaan, dongeng, dan lain-lain.
Watake Kewan
Watak adigang, adigung, adiguna yaiku watak kang tansah
ngandelake kekuwatan, panguwasan, lan kapinterane.
Watak adigang nggambarake kewan kidang, amarga
nyombongake mlayune kang banter.
Watak adigung nggambarake kewan gajah kang nyombongake
awake gedhe dhuwur.
Watak adiguna nggambarake kewan ula amarga lemah, amarga
nyombongake bisane.
